Rząd Tadeusza Mazowieckiego został powołany 12 września 1989. W swoim exposé premier zwracał uwagę przede wszystkim na problemy gospodarcze, przed którymi stanął jego gabinet. Za najpilniejsze uznał zahamowanie inflacji, zmniejszenie deficytu budżetowego, konieczność utrzymania dyscypliny podatkowej, budowę gospodarki wolnorynkowej.

- Przychodzę jako człowiek Solidarności, wierny sierpniowemu dziedzictwu. Pojmuję je jako wielkie zbiorowe wołanie społeczeństwa o podmiotowość, prawo decydowania o losach kraju oraz jako gotowość do solidarnego i zdecydowanego działania, aby te cele osiągnąć – przemawiał z trybuny sejmowej.

- Polacy muszą zacząć nową kartę w swojej historii. Trzeba wyeliminować ze wzajemnych stosunków nienawiść, która mogłaby się stać ogromną siłą destrukcyjną. Musimy jako naród przełamać poczucie beznadziejności i wspólnymi siłami stawić czoła stojącemu przed nami wyzwaniu, zadaniu wyjścia z katastrofy gospodarczej i przebudowy państwa – powiedział na zakończenie.

Posłuchaj relacji z wyboru Tadeusza Mazowieckiego na premiera Polski oraz fragmentów wygłoszonego przez niego exposé.

Kilka tygodni wcześniej, 24 sierpnia 1989 roku Sejm większością głosów desygnował Tadeusza Mazowieckiego na premiera Polski. Tego dnia Mazowiecki spotkał się z dziennikarzami z całego świata, licznie zgromadzonymi w Sali kolumnowej Sejmu.

- Jeżeli natomiast mielibyśmy się pogrążyć we wzajemnej niechęci i nienawiści, w porachunkach, to byłoby to wielkie zagrożenie dla tej drogi, którą podejmujemy – stwierdził podczas konferencji prasowej. 

Zgodnie z ustaleniami okrągłego stołu wybory odbyły się 4 czerwca 1989 r. Władza liczyła, że szybki termin spowoduje, iż strona solidarnościowa nie zdoła przygotować kampanii wyborczej. Tymczasem w całym kraju zaczęły powstawać lokalne komitety obywatelskie „Solidarności”, które drukowały plakaty z kandydatami opozycji na posłów i senatorów, organizowały spotkania wyborcze w udostępnianych przez księży salkach, na które przychodziły dziesiątki osób. Wynik pierwszej tury głosowania z 4 czerwca 1989 r. pokazał, że chcą zmiany ustroju. Strona opozycyjna nie sięgnęła jednak po władzę. Honorowała kontrakt zawarty przy okrągłym stole.

Jak komunistyczna propaganda kłamała w sprawie śmierci Grzegorza Przemyka

"Te wybory nie były wolne"

Prof. Bogdan Musiał zaznaczył, że wybory w czerwcu 1989 roku nie były w żaden sposób wolne. - Rok 1989 jest dla polskiej historii bardzo istotny. Wybory nie były wtedy wolne. To był pierwszy krok na drodze do pewnym reguł demokratycznych. Jest to okazja, aby to obchodzić i dyskutować, ale także krytycznie. Należy postawić się w sytuacji ludzi, którzy podejmowali wtedy decyzje - powiedział.

- W tamtym roku ludzie nie mieli tej wiedzy, która my mamy dzisiaj. Wiemy, że od połowy lat 90-tych system komunistyczny się rozpadał. Wiemy też, że w 1985 roku Kreml zakazał używania bandzie Jaruzelskiego przemocy wobec opozycji. W tym układzie Kiszczak, Jaruzelski i Rakoczy nie doznali żadnego olśnienia, ale zostali zmuszeni do tych kroków - dodał.

Czytaj także:

• Jak powstał Układ Warszawski

Gość Polskiego Radia 24 powiedział, że komunistycznym przedstawicielom należą się słowa uznania za tamte przemiany, ale tylko ze strony innych komunistów. - Tym ludziom należą się pokłony, ale ze strony przestępców i komunistów, którzy nie zostali skazani. Oni sami stworzyli sobie taki system, żeby nie zostać skazani. Popełniali zbrodnie i przestępstwa nawet w obliczu prawa, które sami stworzyli - powiedział.

Zapraszamy do wysłuchania całej rozmowy

***

Audycja: "Historyczne wydarzenie tygodnia"

Prowadził: Tadeusz Płużański

Gość: prof. Bogdan Musiał

Data emisji: 30.05.2021

Godz. emisji: 11.07

dz

2 czerwca 1989 roku ukazał się pierwszy numer reaktywowanego "Tygodnika Solidarność" pod redakcją Tadeusza Mazowieckiego. Pismo pierwotnie ukazywało się od kwietnia aż do 13 grudnia 1981 roku, gdy w Polsce wprowadzono stan wojenny. Funkcjonowanie gazety zostało wówczas zawieszone, a jej dziennikarze aresztowani lub internowani. Był to pierwszy ogólnopolski periodyk wydawany przez NSZZ "Solidarność". 

– To było nie było nie było pismo związku zawodowego, a ogromnego ruchu społecznego. Dlatego też ukazywały się w nim teksty dotyczące wszystkich dziedzin życia społecznego w Polsce – mówił w 2011 roku na antenie Polskiego Radia Mirosław Chojecki, działacz opozycji demokratycznej w PRL.

Od strajkowych biuletynów do "Tygodnika Solidarność"

Na podwyżkę cen mięsa i wędlin wprowadzoną w lipcu 1980 roku przez ekipę rządzącą Edwarda Gierka cała Polska zareagowała strajkami. Pierwsze z nich wybuchły między innymi w Poznaniu, Tarnobrzegu i Lublinie. Szacuje się, że na przełomie lipca i sierpnia protestowało już blisko 80 tysięcy osób z ponad 170 zakładów. 14 sierpnia pracę przerwali pracownicy Stoczni Gdańskiej im. Lenina. Robotnicy - prócz poprawy warunków bytowych - domagali się m.in. przywrócenia do pracy zwolnionych kilka miesięcy wcześniej Anny Walentynowicz, Andrzeja Kołodzieja i Lecha Wałęsy oraz zbudowania pomnika ofiar masakry robotników z grudnia 1970 roku.

Anna Walentynowicz. Serwis specjalny

Dokładnie wiadomości o tym, co się dzieje w zakładach nie były przekazywane przez media, ponieważ władze komunistyczne wprowadziły blokadę informacyjną. Uczestnicy strajków zaczęli więc wydawać własną prasę – na przykład w Gdańsku był to "Strajkowy Biuletyn Informacyjny", a w Szczecinie pismo "Jedność". Do momentu powstania "Solidarności" funkcjonowało już kilkadziesiąt tego typu wydawnictw. Gazety te nie były co prawda cenzurowane, jednak zasięg ich oddziaływania ograniczał się jedynie do konkretnego regionu. Brakowało więc jednego, ogólnopolskiego pisma związkowego. 

Strajki ostatecznie zakończyły się podpisaniem 31 sierpnia 1980 roku w Gdańsku tak zwanych "porozumień sierpniowych". Komisja rządowa, reprezentowana m.in. przez ówczesnego wicepremiera Mieczysława Jagielskiego, zaakceptowała 21 postulatów wysuniętych przez Międzyzakładowy Komitet Strajkowy (w skład którego wchodzili m.in. Anna Walentynowicz i Lech Wałęsa). Jeden z warunków, które znalazły się w dokumencie mówił o konieczności ograniczenia działalności cenzury, przestrzeganiu przez władze zagwarantowanej w Konstytucji PRL wolności słowa, druku i publikacji oraz o nierepresjonowaniu niezależnych wydawnictw. Komuniści obiecali także protestującym, że udzielą im dostępu do oficjalnych środków masowego przekazu.

Powstanie gazety

Szybko okazało się jednak, że strona rządząca nie zamierza wywiązać się ze złożonych obietnic. Z tego też powodu już pod koniec września 1980 roku tworząca się "Solidarność" wezwała do przeprowadzenia strajku ostrzegawczego, którego głównym postulatem miała być realizacja porozumień. Łagodzenie sporu i intensywne negocjacje pomiędzy obiema stronami trwały kilka miesięcy.

Ostatecznie 23 grudnia 1980 roku Biuro Polityczne KC PZPR, "wobec stałego nacisku «Solidarności»", zdecydowało o wyrażeniu zgody na publikację tygodnika, który miał być "pismem związkowym o profilu społeczno-zawodowym". Nowa gazeta, której nakład określono na pół miliona egzemplarzy, miała także podlegać "ogólnie obowiązującym zasadom kontroli i cenzury".

– Byłem członkiem komisji, która negocjowała z władzami dostęp do środków masowego przekazu. Nie udało nam się wynegocjować dostępu ani do radia, ani do telewizji. Wytargowaliśmy dwie rzeczy, czyli możliwość wydawania książek w ramach Instytutu Wydawniczego Związków Zawodowych i właśnie "Tygodnik Solidarność" – wspominał na antenie Polskiego Radia Mirosław Chojecki.

"Każdego dnia przychodziły do nas worki listów"

Po trwających kilka tygodni dyskusjach wewnątrz "Solidarności" na redaktora naczelnego nowego pisma wybrano Tadeusza Mazowieckiego – założyciela i wieloletniego kierownika redakcji czasopisma społeczno-kulturalnego "Więź". Jego zastępcami zostali natomiast ekonomista i publicysta Waldemar Kuczyński oraz dziennikarz Kazimierz Dziewanowski, późniejszy ambasador Polski w Stanach Zjednoczonych.

Tadeusz Mazowiecki. Pierwszy niekomunistyczny premier

Redakcja składała się z kilku sektorów. Na czele działu związkowego, zajmującego się sprawami związanymi z "Solidarnością", stał publicysta ekonomiczny Jarosław Józef Szczepański, działem kulturalnym kierował krytyk filmowy Krzysztof Kłopotowski, natomiast społecznym opiekowała się reportażystka Wiesława Grochola. W gronie dziennikarzy, którzy na przełomie 1980 i 1981 roku zaczęli współpracować z gazetą znalazł się również publicysta Krzysztof Gottesman.

– Zostałem skierowany do pracy w dziale listów. To był chyba jeden z najliczniejszych działów w tygodniku i zatrudniał kilkanaście młodych osób. Kierowała nim pani Wanda Wojnicz – wspominał w 2017 roku na antenie Polskiego Radia. – Każdego dnia przychodziły do nas worki listów, z których wylewała się ta cała krzywda, którą komunizm zgotował ludziom od 1945 roku. Ktoś został okradziony przez system, inny pobity, kolejny wywłaszczony, a ostatni nie mógł skończyć studiów. I myśmy te listy drukowali, odpowiadaliśmy na nie, pomagaliśmy ich autorom i dawaliśmy sygnał reporterom, żeby się danym tematem zajęli. To było coś fascynującego – dodał.

Walka z cenzurą

Pierwszy numer "Tygodnika Solidarność" został wydany 3 kwietnia 1981 roku. Do końca roku łącznie ukazało się trzydzieści siedem numerów pisma. W gazecie - prócz informacji o działalności związku - publikowano także porady dotyczące prawa pracy, artykuły poświęcone życiu politycznemu i gospodarczemu oraz teksty o historii najnowszej, poruszające tematy "niezgodne z linią partii". W pierwszym numerze na przykład ukazał się tekst historyka prof. Andrzeja Friszke o Kazimierzu Pużaku, przedwojennym polityku, który w 1947 roku został niesłusznie aresztowany przez NKWD i skazany na dziesięć lat pozbawienia wolności. Działacz zmarł w więzieniu w 1950 roku w wyniku pęknięcia aorty - został bowiem zepchnięty ze schodów przez jednego z funkcjonariuszy UB. Umierał w męczarniach, nie otrzymawszy żadnej opieki medycznej. 

Kazimierz Pużak: obowiązek trzeba spełniać do końca

Twórcy pisma stale musieli się więc mierzyć z interwencjami komunistycznej cenzury. – Dopóki cenzorka nie przystawiła pieczątki akceptacyjnej, nie mogliśmy drukować numeru. To była trochę taka walka z przemożną siłą. Ponieważ chcieliśmy wydawać gazetę, to musieliśmy ustępować – tłumaczył Krzysztof Wyszkowski, pierwszy sekretarz redakcji "Tygodnika Solidarność" na antenie Polskiego Radia. – Negocjacje z cenzurą często trwały cały tydzień, aż do samego momentu druku. Czasem takie kłótnie, bo nie można ich nazwać rozmowami, odbywały się, nawet gdy numer był już w drukarni – dodał.

Stan wojenny i odrodzenie pisma

Periodyk zakończył swoja działalność w grudniu 1981 roku, gdy w kraju wprowadzono stan wojenny. Część dziennikarzy "Tygodnika Solidarność" została aresztowana lub internowana. Wszystkie sprzęty i pieniądze należące do redakcji zostały natomiast skonfiskowane przez władzę. – Pojechałem wtedy do Gdańska, gdzie obradowała Komisja Krajowa NSZZ "Solidarność" i zabrałem ze sobą materiał do następnego, świątecznego numeru. I gdy mnie internowano, to mi to wszystko zabrano – wspominał Tadeusz Mazowiecki w 2001 roku na antenie Polskiego Radia.

Pismo nie odrodziło się w drugim obiegu. Na następny numer periodyku czytelnikom przyszło czekać aż osiem lat – numer 38 opublikowano w czerwcu 1989 roku. Nakład "Tygodnika Solidarność" był już wówczas dużo mniejszy i wynosił 100 tysięcy egzemplarzy. Redaktorem naczelnym gazety ponownie został Tadeusz Mazowiecki. Funkcję tę pełnił jednak zaledwie kilka miesięcy – w sierpniu 1989 roku został bowiem wybrany na Prezesa Rady Ministrów. W październiku zastąpił go więc Jarosław Kaczyński.

"Tygodnik Solidarność" ukazuje się aż do dziś – 23 listopada 2007 roku wydano tysięczny numer periodyku. Aktualnie w piśmie publikowane są artykuły poświęcone sprawom politycznym i związkowym, a także teksty związane poruszające temat popkultury, prawa, nauki i stylu życia. Nakład gazety wynosi około 20 tysięcy egzemplarzy.

jb